SPOR ve STRES
SPOR ve STRES
Stres nedir?
Organizmanın ruhsal ve
bedensel olarak zorlanması sonucu ortaya çıkan bedensel, zihinsel, psikolojik
ve davranışsal rahatsızlıklar şeklinde ortaya çıkan durum stres olarak
adlandırılır.
Stresin
performans üzerinde etkisi nedir?
Her insan belirli durumlarda
kaygı duyar. Bu normaldir ve kendini koruması ya da ulaşması için gereklidir.
Ancak kaygı uzun süreli ve
yoğun yaşandığında strese dönüşür. Kaygı, olayları algılama durumuna bağlı
olarak farklı düzeylerde yaşanır. Bazıları kişilik özelliği olarak kaygı
duymaya meyillidir. Bu kişilerin belirli durumlarda yaşanacak olan kaygıyı daha
yoğun yaşadıkları görülmektedir.Ayrıca duruma bağlı olarak yaşanan kaygının yaş
ve tecrübe ile de ilgili olduğu bilinmektedir.
Bilindiği gibi stres
organizmanın ruhsal ve bedensel olarak zorlanması sonucu ortaya çıkan bedensel,
zihinsel psikolojik ve davranışsal rahatsızlıklar şeklinde ortaya çıkan
durumdur. Milyonlarca insana bir anda coşku ya da hüzün yaşatabilen spor
müsabakalarında başrolü oynayan sporcu da hem bedensel hem ruhsal olarak yoğun
yüklenmeler altındadır.
İstenen performansı
sergileyebilmek için, uzun süreli antrenmanlara katlanmak zorundadır. Özel
yaşamı dahil her hareketi kontrol altında tutulan sporcudan tek istenen
kazanmaktır. Her yarışma sporcu için sosyal ve ekonomik açıdan büyük önem
taşır. Böylesi bir ortamda sporcunun fiziksel özellikleri ne kadar mükemmel ve
geçirdiği antrenman süreci ne kadar kusursuz olursa olsun başarıya ulaşması
stresle başa çıkabilme yeteneğine bağlıdır.
Stres
altındaki bir sporcuda şu değişiklikler görülür.
Ø
Fizyolojik
olarak kan basıncını (tansiyon arteriyel), kas gerginliği(gerim/tonus) ter bezi
faaliyetlerinin ve kalp vurum sayısının (pulse/nabız)arttığı görülür. Solunum
(respirasyon) sıklaşır ve gözbebeklerinde büyüme olur.
Ø
Beyine
ve kaslara daha fazla oksijen gerektiği için kanda alyuvarlar (eritrosit)
sayısı artar, iç organlardaki kan miktarının azalması nedeniyle sindirim
yavaşlar, zihinsel olarak dikkat azalır, algılamada yanılgılar ve unutkanlık
görülebilir. Psikolojik olarak güvensizlik hisseder, huzursuz ve karamsardır,
yetersizlik duygusuna bağlı olarak korku başlamıştır. Bütün bunlar antrenman
veya yarışma sırsında sahip olduğu performansı sergileyememesine neden olur.
Konsantre olamaz, koordinasyon bozulur, teknik ve taktik hareketlerde hatalar
sergiler.
Ø
Sporcuların
kişilik özelliklerini iyi bilen bir antrenör, sporcunun bu durumunu hemen
tespit edebilir ve stresle başa çıkabilmesi için yardımcı olur. Aksi halde
kendisi de sporcunun beklenmedik hataları karşısında acımasıza eleştirip normal
performansını gerçekleştireceği beklentisiyle oyun içinde tutmaya devam
edecektir. Bu da sporcunun stresinin artmasına neden olur.
Stresle başa çıkma yolları
arasında insanlar en çok önerilen fiziksel egzersizler sporcuda stresin kaynağı
olduğu içi geçerli değildir. Bunun yerine doğru nefes alma egzersizleri
biyolojik geri bildirim, otojenik gevşeme, progresif gevşeme uygulamaları ve
pozitif düşünmeyi sağlayacak zihinsel çalışmalar yapılmalıdır.
Spor
yaparken stresli oluyorum ne yapmalıyım?
Her branşta olduğu gibi spor
dallarında da stres yönetimi oldukça önemlidir. Sporcular baskı altında
kaldıklarını düşündüklerinde bütün enerjilerini kaybederler. Bu da kişinin
moral motivasyon bozukluğuna ve yaptığı işi layıkıyla yerine getirememesine
sebep olur. Kişi kendini baskılanmış hisseder ve performansını yeterince
gösteremez. Her işte olduğu gibi yaptığı spor dalında da hedef koyma yükselme
açısından önemlidir. Elde ettiği başarıların üzerine yenisini koyarak
ilerlemeyi hedefleyen bir sporcu sporda stres yönetimi hakkında her şeyi
bilmelidir. Yapılan araştırmalar sporcu çok başarılı dahi olsa stresle başa
çıkma işlemini gerçekleştiremediğinde performansında ani düşüşler olduğu
saptanmıştır. Antrenörlerin bu işte büyük etkisi olduğu bilinmektedir.
Özellikle bireysel sporlarla uğraşan sporcuların koçlarıyla bire bir ilişkide
olması gerekmektedir. Her durumda yanında olduğunu hisseden sporcular elde
ettiği başarılarını da ekipleriyle paylaşırlar. Yıllarca beraber çalışan koç ve
sporcu birlikteliği herkes için önemli olmaktadır. Koçlar psikolojik eğitim de
almalıdırlar. Sporcu psikolojisinden anlamaları gerekmektedir ve sporda kaygı
yaşanmaması önemlidir. Yanlış etkiyle sporcuyu baskı altında bırakabilecekleri
gibi performans düşüklüğü de yaratabilirler.
Sporu stres haline
getirmeme her antrenör için bilinen bir şey olmalıdır. Saatlerce çaba gösteren sporcular bu
vasfa sahip olan kişilerce eğitilmelidir. Takım psikolojisiyle bireysel sporcu
psikolojisi birbirinden farklıdır. Bunları da göz önünde bulundurmak gerekir.
Hırs bazı takımları yerle bir edeceği gibi bazı takımları da daha iyi hale
getirebilir. Bu tamamen psikolojiye bağlıdır. Sporun bir etkisi de stresi
azaltıcı yöndedir. Yani bir uğraş elde eden kişi günlük dertlerinden
kurtulmakla kalmayıp vücudu yorulduğu için de daha iyi bir uyku çekmektedirler.
Sanılanın aksine spor bedeni yormaz dinlendirir, tabi ki doğru yapıldıysa.
Doğru şekilde yapılan spor kişiyi hem ruhen hem de bedenen dinginleştirir,
dinlendirir. Yapılan araştırmalar da bu düşünceyi kanıtlar yöndedir. Spor ile
uğraşan kişilerin mental sağlıklarının daha iyi olduğu ve kişi de dinlendirici
etki yaptığı saptanmıştır. Birey kendini bir uğraşa verdiği için de parasal,
manevi duygularını bir tarafa bırakıp konsantre olmayı öğrenecektir. Hem
konsantrasyon sağlama hem de vücut dengesini bulmak için spor en iyi
aktivitedir. Spor yapan kişilerin yapmayanlara göre daha dinç bir şekilde
yaşlandığı da ortaya koyulmuştur. Yaşlandıklarında yaşadıkları sağlık
problemleri düzeltilebilir ölçüdedir. Yani spor hem bugününüzü hem de
yarınınızı etkiler.
Spor yapan kişiler stresle
başa çıkmanın yollarını kendileri de bulabilirler. Yani her takımın bir
psikolog gözetimi yapılmamaktadır. Spor ve stres yönetimi bu bağlamda sporcunun
kendisine de kalmış olabilir. Bunu başaracak olan yine sporcunun kendisidir.
Burada sporcu kendi sorunlarını çözecek ve kendini motive etmenin yollarını
bulacaktır. Fazla baskının da az baskının da sonuç vermediği durumlar görmüşüzdür.
Fazla stres yaşayan sporcular performansını kontrol edememektedir. Ama durumun
ciddiyetinin farkında olmayan sporcular da performans artırıcı yönde etki
yapamamaktadır.
Yani iş
bireyin kendisindedir.
Rafet
Fatih ÇAKMAK
Beden Eğitimi Öğretmeni
Yorum Yap